Ідэю прымянення агнявое артылерыі нашыя продкі пазычылі ў нямецкіх войскаў пры канцы XIV стагоддзя. Першую на землях княства людвісарню — майстэрню ў вырабе гарматаў —Жыгімонт Аўгуст заклаў у XVІ стагоддзі ў Вільні. З медзі ды бронзы тут вылівалі серпантыны, фальканэты, мартыры — і развозілі памежным замкам ды гарадам.
Наступным стагоддзем гарматавая зброя вылучылася ў асобны корпус, з’явілася пасада “старшага над арматаю” — генерала артылерыі. Уплывовыя магнаты пачалі засноўваць прыватныя людвісарні проста ў рэзідэнцыях. На замову Радзівіла Сіроткі замежны майстар выліў у Нясвіжы цэлую серыю гарматаў адмысловага дэкору, кожная з якіх мела свой назоў. “Гідру” ён аздобіў пачвараю з крыламі ды сямю галовамі.
У палявым змаганні гарматы Вялікага Княства ўпершыню вызначыліся пад Оршаю — з іх дапамогаю Канстанцін Астрожскі здолеў нечакана для суперніка перайначыць ход бітвы. Стралялі гарматы не вельмі часта — зараджанне, чыстка і ахалоджванне ствала вымагалі часу — але трапна. І далёка: ядро звычайна пралятала блізу трохсот метраў. Да таго ж сам выгляд гэтае зброі нярэдка змушаў суперніка ўціскаць голаў у плечы, траціць ваяўнічы запал і ўцякаць з поля.
У 1650 годзе беларускі навуковец Казімір Семяновіч выдаў кнігу “Вялікае мастацтва артылерыі”, што зазнала пераклад з лаціны на французскую, нямецкую, ангельскую мовы ды зрабілася настольнаю для артылерыстаў Еўропы.
На беларуска-літвінскай шахматніцы адзін генерал артылерыі ахоўвае вежу, другі чакае загаду гетмана: b1, g1 — белыя; c9, h9 — чорныя. Фігура рухаецца па дыяганалі ў любы бок і на любую адлегласць. Сапраўдную моц гарматы набываюць, дзеючы супольна. Найбольшую карысць прыносяць у якасці дапаможных для атакі іншымі фігурамі.